Dương xỉ tác dụng thanh nhiệt, nhuận tràng, bổ sung nước và chất xơ, song lá cây có nhiều chất độc, nếu ăn lượng lớn có thể bị ngộ độc.
Dương xỉ (tên khoa học là Polypodium Leucotomos), có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới của châu Mỹ, chứa nhiều hoạt chất quý, được ứng dụng linh hoạt cho y học để bảo vệ sức khỏe và chống lại bệnh tật. Ở Việt Nam, cây còn gọi là rau dớn, thái quyết, cẩu tích, mọc nhiều ở ven rừng, bờ suối, vực sâu… thường là những nơi ẩm thấp. Người dân nước ta coi dương xỉ là cỏ dại, song nhiều quốc gia lại cho đây là loại rau có giá trị, được chế biến thành nhiều món ăn.
Tiến sĩ, bác sĩ Ngô Quang Hải, nguyên Phó giám đốc Trung tâm đào tạo và chỉ đạo tuyến, Bệnh viện Châm cứu Trung ương, Giám đốc Phòng khám chuyên khoa Y học cổ truyền An Triết, cho biết dương xỉ có một số lợi ích như vừa để làm cảnh, vừa lọc được các chất độc hại như xylen, toluene, aldehyde formic trong không khí. Đây cũng là một trong số ít loại thực vật có khả năng hấp thụ độc tố asen trong đất, làm sạch nguồn nước, bảo vệ nước khỏi các chất gây ô nhiễm.
Trong Đông y, dương xỉ vị ngọt đắng, tính hàn, tác dụng thanh nhiệt, nhuận tràng, hóa đàm, có thể làm được thảo dược trị cảm, ho, viêm họng, chống đau lưng, suy yếu khí huyết, giúp cầm máu, chữa phong hàn thấp… Cây chứa protein, chất béo, các vitamin và khoáng chất, giúp bổ sung nước và chất xơ rất tốt cho cơ thể. Lá non và tươi tác dụng bồi bổ ngũ tạng, lợi kinh lạc gân cốt.
Dương xỉ có chứa nhiều chất độc, nếu ăn tùy tiện dễ gây ngộ độc. Ảnh: Conversation
Tuy nhiên, theo bác sĩ Hải, dương xỉ phải được kết hợp cùng các loại thuốc đông y trong từng bài cụ thể, gia giảm phù hợp, chế biến linh hoạt… mới có tác dụng. Nếu ăn nguyên cây hay lá sẽ gây hại.
Nhiều nghiên cứu đã chứng minh dương xỉ có khả năng lọc không khí, hấp thu các chất độc hại có trong đất, nước, nhưng chất độc hại này không đi đâu cả mà vẫn chứa ở trong cây. Nếu ăn phải lá cây, bạn hoàn toàn có thể bị ngộ độc. Đặc biệt những cây dương xỉ sống ở môi trường độc hại thì độc tính sẽ càng cao.
“Ví dụ, cây dương xỉ trồng trong khu vực bị nhiễm độc asen nặng sẽ có hàm lượng asen (trong cây) gấp hơn 100 lần so với cây sống trong điều kiện bình thường. Do đó, tuyệt đối không nên ăn dương xỉ không rõ nguồn gốc vì nguy cơ ngộ độc rất cao”, bác sĩ cho hay.
Những loại dương xỉ có thể dùng làm rau ăn thường mọc ở khu vực không bị ô nhiễm và được chứng minh không gây hại cho con người, song loại dương xỉ này có rất ít. Nhiều quốc gia dùng làm món ăn, tuy nhiên, những loại dương xỉ đó được kiểm nghiệm kỹ càng về mức độ an toàn cũng như thành phần dinh dưỡng.
Theo ông Hải, dùng nhiều dương xỉ lâu ngày sẽ xuất hiện tác dụng phụ như chướng bụng, ngạt mũi, mờ mắt, sinh lý giảm, yếu nhược chân. Một số nghiên cứu cho thấy cây còn có khả năng gây ung thư. Đặc biệt, dương xỉ diều hâu – pteridium aquilinum có độc tố cực mạnh.
Một số khuyến cáo nếu dùng rau dương xỉ, bạn có thể nấu chín trong thời gian 15 phút. Tuy nhiên, những khuyến cáo này không có tính thực tế, bạn vẫn cần tránh sử dụng dương xỉ và các loại rau rừng lạ.
Nhìn chung, bác sĩ nhận định cây dương xỉ lợi ít song tác hại nhiều, người dân không nên ăn nếu không thực sự cần thiết. Nếu tình thế bắt buộc, mỗi lần chỉ nên ăn tối đa 10 g, không nên ăn nhiều và ăn trong thời gian dài ngày.