Tên gọi: Cây diệp hạ châu, chó đẻ răng cưa, diệp hòe thái, lão nha châu…
Tên nước ngoài: Chamber bitter, gripeweed, shatterstone, leafflower
Tên khoa học: Phyllanthus urinaria L.
Họ: Thầu dầu (Euphorbiaceae)
Tổng quan
Tìm hiểu chung
Diệp hạ châu là một loại cỏ mọc hàng năm, cao chừng 30cm, có khi đến 60–70cm. Thân khá nhẵn, mọc thẳng đứng và thường có màu hồng đỏ. Lá mọc so le, hình bầu dục, xếp sít nhau thành hai dãy. Mặt trên lá có màu xanh lục nhạt, mặt dưới hơi xám, cuống lá rất ngắn.
Hoa mọc ở kẽ lá, cuống ngắn, đơn tính cùng gốc. Quả nang, hình cầu, hơi dẹt và mọc rũ xuống ở dưới lá. Quả có khía mờ và có gai, bên trong chứa hạt hình 3 cạnh. Chính vì quả nằm ở dưới lá nên loài cây này có tên gọi là diệp hạ châu (diệp = lá, hạ = dưới, châu = quả).
Mùa hoa vào tháng 4–6, mùa quả thường khoảng tháng 7–9.
Ở Việt Nam, chi này có khoảng 40 loài nhưng đáng chú ý là Phyllanthus urinaria L. (diệp hạ châu hay chó đẻ răng cưa, quả có gai) và P. niruri L. (thường gọi là cây chó đẻ, quả nhẵn).
Bộ phận dùng
Thường dùng toàn cây diệp hạ châu, bỏ rễ. Sau khi rửa sạch, diệp hạ châu có thể dùng tươi hoặc phơi sấy khô.
Thành phần hóa học
Trong cây diệp hạ châu chứa rất nhiều chất thuộc các nhóm hóa học sau:
- Flavonoid: kaempferol, quercetin, rutin.
- Triterpen: stigmasterol, stigmasterol-3-0-ꞵ-glucosid, ꞵ-sitosterol,…
- Tanin: axit elagic, axit galic…
- Phenol: methylbrevifolin carboxylat.
- Axit hữu cơ: axit succinic, axit ferulic, axit dotricontanoic.
- Lignan: phylanthin.
- Các thành phần khác: n-octadecan, axit dehydrochebulic methyl ester, triacontanol, phylanthurinol acton.
Tác dụng, công dụng
Dược liệu diệp hạ châu có tác dụng, công dụng gì?
Các thử nghiệm trên động vật cho thấy chiết xuất của diệp hạ châu có tác dụng bảo vệ gan. Bên cạnh đó, tác dụng của diệp hạ châu còn có thể hiện tính kháng khuẩn đối với tụ cầu vàng, trực khuẩn mủ xanh, trực khuẩn coli và diệt nấm.
Theo y học cổ truyền, cây diệp hạ châu có vị hơi đắng, tính mát, có tác dụng tiêu độc, sát trùng, tiêu viêm, tán ứ, thông huyết mạch, lợi tiểu.
Trong dân gian, diệp hạ châu đã được dùng để chữa viêm họng, mụn nhọt, viêm da, lở ngứa, sản hầu ứ huyết đau bụng, trẻ em tưa lưỡi (giã cây tươi, lọc nước nước rồi bôi lên lưỡi), chàm má (giã nát đắp). Ngoài ra, dược liệu này còn dùng trong điều trị bệnh gan, sốt, rắn rết cắn.
Ở Ấn Độ, người ta thường dùng diệp hạ châu để thay thế cho cây chó đẻ P. niruri, trị khó tiêu, lỵ, phù, bệnh đường niệu – sinh dục, bệnh lậu và hỗ trợ người bệnh đái tháo đường. Ngày nay, dược liệu này có mặt trong nhiều thực phẩm bảo vệ sức khỏe và thuốc dùng để trị chứng thấp nhiệt (nóng trong người, chán ăn, nặng nề, táo bón, mụn nhọt, vàng da…) thường thấy ở người bị viêm gan siêu vi B, rối loạn chức năng gan.
Liều dùng
Liều dùng thông thường của diệp hạ châu là bao nhiêu?
Bạn có thể dùng 20–40g dược liệu này mỗi ngày ở dạng cây tươi hay sao khô, sắc đặc để uống.
Nếu dùng bôi, đắp ngoài da thì không giới hạn liều lượng.
Một số bài thuốc
Diệp hạ châu được sử dụng trong những bài thuốc dân gian nào?
1. Chữa nhọt độc sưng đau
Lấy một nắm cây diệp hạ châu với một ít muối đem giã nhỏ. Thêm nước đun sôi để uống vào rồi vắt lấy nước cốt uống, bã đắp lên chỗ đau.
2. Chữa bị thương ứ máu
Lá, cành cây diệp hạ châu cùng mần tưới, mỗi thứ một nắm, giã nhỏ, thêm đồng tiện (nước tiểu bé trai vào) rồi vắt lấy nước uống, bã dùng để đắp. Nếu có thể, hòa thêm bột đại hoàng 8–12g vào thì càng tốt.
3. Dùng cho người bị viêm gan vàng da, viêm thận tiểu ra máu hoặc viêm ruột tiêu chảy, mắt đau sưng đỏ
Diệp hạ châu 40g, mã đề 20g, dành dành 12g. Sắc lấy nước uống.
4. Chữa sốt rét
Diệp hạ châu 8g; thảo quả, dây hà thủ ô, lá mãng cầu ta tươi, thường sơn, dây gắm mỗi vị 10g; hạt cau, ô mai, dây cóc mỗi vị 4g. Tất cả đem sắc với 600ml nước đến khi còn khoảng 200ml, chia uống 2 lần trước khi lên cơn sốt rét 2 giờ. Nếu không hết cơn, có thể thêm sài hồ 10g.
5. Chữa ăn không ngon miệng, đau bụng, sốt, nước tiểu sẫm màu
Diệp hạ châu 1g, nhọ nồi 2g, xuyên tâm liên 1g. Tất cả đem phơi khô trong râm rồi tán bột. Sau đó, sắc bột thuốc này và uống hết ngay một lúc, ngày uống 3 lần. (Theo y học dân gian Ấn Độ).
Lưu ý, thận trọng
Khi dùng diệp hạ châu, bạn nên lưu ý những gì?
Để sử dụng diệp hạ châu một cách an toàn và có hiệu quả, bạn nên tham khảo trước ý kiến từ các bác sĩ, thầy thuốc đông y uy tín. Một số thuốc, thực phẩm chức năng hay thảo dược khác mà bạn đang dùng có thể gây ra những tương tác không mong muốn với dược liệu này.
Diệp hạ châu có thể gây ra cảm giác khó chịu cho bụng và tiêu chảy. Trong quá trình sử dụng, nếu thấy xuất hiện các triệu chứng bất thường, hãy tạm ngưng dùng và thông báo ngay cho bác sĩ.
Mức độ an toàn của diệp hạ châu
Không nên dùng dược liệu diệp hạ châu cho phụ nữ có thai, trẻ em dưới 2 tuổi. Thận trọng và hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng cây diệp hạ châu làm thuốc trong các trường hợp:
- Bệnh nhân đái tháo đường.
- Rối loạn đông máu.
- Đang sử dụng thuốc làm loãng máu.
- Chuẩn bị làm phẫu thuật trong vòng 2 tuần.
- Đang sử dụng nhiều loại thuốc khác nhau.
Tương tác có thể xảy ra với diệp hạ châu
Diệp hạ châu có thể tương tác với một số thuốc, thực phẩm chức năng hay dược liệu khác mà bạn đang sử dụng. Để đảm bảo an toàn và hiệu quả khi dùng, bạn nên hỏi ý kiến của bác sĩ và thầy thuốc trước khi muốn dùng bất kỳ loại dược liệu nào.
[embed-health-tool-bmi]