Vi chất dinh dưỡng là những chất mà cơ thể chỉ cần một lượng rất nhỏ nhưng có vai trò rất quan trọng, khi thiếu sẽ ảnh hưởng rất nghiêm trọng cho cơ thể đặc biệt là trẻ nhỏ.
1. Vi chất dinh dưỡng bao gồm:
– Nhóm vitamin ( A, B, C, D, E…)
– Nhóm các nguyên tố khoáng ( canxi, photpho, sắt, kẽm, iot, selen, đồng…)
Những chất này có nhiều trong các loại thức ăn nguồn gốc động vật, thực vật. Các bà mẹ nên hiểu đúng, chính xác về vai trò cũng như nhu cầu của vi chất dinh dưỡng để bổ sung cho con trẻ tránh trường hợp cho trẻ uống không đúng, thừa…cũng ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ.
2. Các bệnh do thiếu vi chất dinh dưỡng thường gặp ở trẻ.
– Bướu cổ do thiếu iod
– Thiếu máu dinh dưỡng do thiếu sắt
– Khô mắt do thiếu vitamin A
– Bệnh còi xương do thiếu vitamin D
3. Vai trò và các biểu hiện của thiếu vi chất dinh dưỡng
Vitamin, chất khoáng có nhiều vai trò sinh học, tham gia vào quá trình chuyển hóa trong cơ thể. Chất khoáng là thành phần quan trọng cấu tạo nên cơ thể. Canxi, photpho là thành phần chính của xương, răng. Chất khoáng có nhiều tác dụng trong các chức phận sinh lý và chuyển hóa của cơ thể, duy trì áp lực thẩm thấu. Ăn thiếu chất khoáng sẽ phát sinh nhiều bệnh.
· Thiếu máu dinh dưỡng do thiếu sắt.
Sắt là thành phần của huyết sắc tố và tham gia quá trình vận chuyển oxy và giữ vai trò quan trọng trong hô hấp tế bào. Thiếu sắt gây thiếu máu. Đây là tình trạng thường gặp ở trẻ nhỏ, biểu hiện da xanh, niêm mạc môi, lưỡi, mắt nhợt nhạt. Trẻ kém hoạt bát, thiếu tập trung, hay buồn ngủ. Khi thiếu máu nặng ở trẻ hay bị viêm nhiễm đường hô hấp và các bệnh truyền nhiễm. Nhu cầu sắt ở trẻ 6-11 tháng tuổi ( 12.4mg/ngày), trẻ 1-3 tuổi (7.7mg/ngày), trẻ 7-9 tuổi ( 11,8mg/ngày), 10-14 tuổi ( 19.5 mg/ngày). Sắt được cung cấp cho cơ thể từ nguồn thức ăn động vật ( thịt bò, lòng đỏ trứng gà, cá, tim, gan…) và nguồn thức ăn thực vật ( đậu, đỗ, rau lá xanh, nấm hương…). Để tăng hấp thu sắt nên ăn hoa quả chín để cung cấp nhiều Vitamin C.
· Còi xương do thiếu vitamin D:
Canxi rất cần thiết cho trẻ có bộ xương đang phát triển. 98% canxi nằm trong xương và răng. Bệnh còi xương ở trẻ chủ yếu là do thiếu vitamin D. Khi đó sẽ giảm hấp thu canxi ở ruột, cơ thể sẽ huy động canxi ở xương vào máu gây rối loạn quá trình khoáng hóa xương. Biểu hiện sớm của còi xương là trẻ hay quấy khóc , nôn trớ, ngủ không yên giấc , hay ra mồ hôi trộm, rụng tóc, thóp rộng chậm liền, bờ thóp mềm, đầu to, răng mọc chậm, lồng ngực dô, chậm biết đi, biến dạng xương ( chân vòng kiềng, chữ bát) làm giảm chiều cao của trẻ. Nhu cầu canxi/ngày của trẻ 6-11 tháng ( 400mg), 1-3 tuổi ( 500mg), 4-6 tuổi ( 600mg), 7-9 tuổi ( 700mg), 10 tuổi (1000mg). Nhu cầu vitamin D của trẻ em 5mcg/ngày ( 200 đơn vị quốc tế). Các thực phẩm có nhiều canxi: tôm tép, cua, cá, sữa, phomai, rau dền, mồng tơi. Vitamin D có nhiều trong dầu gan cá, cá biển, gan, trứng gà…
· Bướu cổ do thiếu iod: Iod rất cần thiết cho tổng hợp hormone tuyến giáp. Cơ thể thiếu iod, tuyến giáp làm việc nhiều hơn để tổng hợp nội tiết tố giáp trạng nên tuyến giáp to lên gây ra bướu cổ. Trẻ bị thiếu iod chậm phát triển trí tuệ, đần độn, học kém…
Các thực phẩm có nhiều iod: cá biển, rong biển, rau cải xoong.
· Suy dinh dưỡng thấp còi do thiếu kẽm:
Dẫn tới trẻ chậm lớn, biếng ăn, giảm sức đề kháng hay mắc bệnh nhiễm khuẩn. Nhu cầu kẽm của trẻ nhỏ 5-6mg/ngày. Thực phẩm có nhiều kẽm: Ngao, sò, hến, lươn, lòng đỏ trứng gà, củ cải, đậu tương.
· Thiếu vitamin A và bệnh khô mắt
Vitamin A có vai trò tăng cường khả năng miễn dịch bảo vệ các biểu mô giác mạc, da, niêm mạc. Thiếu vitamin A trẻ chậm lớn, còi cọc, hay mắc các bệnh nhiễm khuẩn, khô loét giác mạc dẫn đến mù lòa. Nhu cầu vitamin A ở trẻ 400-500mcg/ngày thực phẩm có nhiều vitamin A. Thịt, trứng gà, sữa, rau xanh, quả có màu vàng đỏ ( gấc, cà rốt, bí đỏ…) có nhiều beta caroten.
4. Phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng.
· Chủ động sử dụng nguồn thực phẩm để bổ sung vi chất dinh dưỡng trong từng bữa ăn.
· Khuyến khích các bà mẹ cho con bú ngay sau khi sinh, trẻ nhỏ cần được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu.
· Các mẹ cần thực hiện đúng các chương trình quốc gia về phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng .
Phòng khám tư vấn dinh dưỡng chất lượng cao, Trung tâm kiểm soát bệnh tật Hà Nội – 70 Nguyễn Chí Thanh