Tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt (hay còn gọi là phì đại tuyến tiền liệt, u xơ tuyến tiền liệt) là bệnh gây ảnh hưởng lên 50-70% nam giới trên 50 tuổi. Khi độ tuổi tăng từ 70 đến 80, tỷ lệ mắc bệnh cũng tăng từ 80% lên 88-90%. Dù đây không phải là bệnh lý nguy hiểm đến tính mạng, nhưng việc điều trị sớm tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt sẽ góp phần giúp giảm thiểu các triệu chứng của bệnh như tiểu đêm, tiểu nhiều lần, tiểu gắt… Từ đó, giúp cải thiện và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh [1], [2].
Trong điều trị tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt, tuỳ theo mức độ ảnh hưởng của các triệu chứng lên các hoạt động ngày của người bệnh mà bác sĩ sẽ khuyến nghị áp dụng những phương pháp điều trị khác nhau, như [1]:
- Điều chỉnh lối sống
- Điều trị bằng thuốc
- Phẫu thuật
Điều chỉnh lối sống và điều trị bằng thuốc là phương pháp điều trị chính cho các trường hợp bệnh có triệu chứng từ nhẹ và trung bình. Trong đó, các loại thuốc thường được sử dụng là thuốc chẹn alpha, thuốc ức chế 5-alpha reductase, thuốc ức chế phosphodiesterase-5 (PDE5)… [3]. Đặc biệt, hiện các loại thuốc có nguồn gốc từ thảo dược cũng có thể được bác sĩ chỉ định trong điều trị tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt.
Hiểu về thuốc có nguồn gốc thảo dược trong điều trị tăng sinh lành tính tuyến liệt
Hiện liệu pháp thảo dược là phương pháp điều trị được chấp thuận và chỉ định trong tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt [4]. Đây là phương pháp sử dụng thuốc có nguồn gốc từ thực vật hay thảo dược để điều trị và phòng tránh các vấn đề về sức khỏe [5]. Dù một số quan điểm cho rằng thuốc từ thảo dược sẽ không có tác dụng nhanh bằng các loại thuốc Tây y khác, thế nhưng, thực tế thuốc thảo dược vẫn có thông tin dược lực, đồng thời chúng cũng được đánh giá là ít xảy ra tác dụng phụ và tương tác thuốc hơn [6].
Đối với việc điều trị tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt bằng liệu pháp thảo dược, hiện chỉ có thuốc chứa chiết xuất n-hexane Serenoa repens từ cây cọ lùn Nam Mỹ là được Hiệp hội Tiết niệu Châu Âu (EAU) và Hiệp hội Thận – Tiết niệu Việt Nam (VUNA) khuyến cáo sử dụng [7]. Chiết xuất n-hexane Serenoa repens được công nhận là mang lại lợi ích cho người bệnh tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt. Ngoài ra, đây cũng là thuốc được một số nghiên cứu lâm sàng chứng minh có hiệu quả tương đương với thuốc chẹn alpha và tăng hiệu quả trong điều trị nếu kết hợp cả hai loại thuốc.
Ngoài chiết xuất n-hexane Serenoa repens từ cây cọ lùn Nam Mỹ, hiện cũng có một số thảo dược khác được cho là có khả năng làm giảm triệu chứng cũng như hỗ trợ điều trị tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt như [8], [9]:
- Cây mận châu Phi: Loại thảo dược được sử dụng để điều trị các triệu chứng tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt từ nhẹ đến trung bình ở Pháp từ năm 1969. Các nhà khoa học ghi nhận loại cây này có khả năng giảm bớt các triệu chứng như tiểu đêm, khó tiểu, rối loạn tiểu tiện, đầy bàng quang.
- Hạt bí ngô: Chiết xuất của hạt bí được ghi nhận có hiệu quả trong việc điều trị các triệu chứng phì đại tuyến tiền liệt ở giai đoạn I và II, giúp giảm bớt sự khó chịu ở bàng quang và các yếu tố ảnh hưởng đến dòng nước tiểu.
- Cây tầm ma: Rễ cây tầm ma được sử dụng ở châu Âu để điều trị tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt. Các nghiên cứu trên người cho thấy rễ tầm ma khi kết hợp với các loại thảo dược khác (đặc biệt là cây cọ lùn) có thể làm giảm các triệu chứng như dòng tiểu yếu, bí tiểu, tiểu nhỏ giọt, buồn tiểu liên tục.
Tuy nhiên, những chiết xuất thảo dược này vẫn được xem là các phương pháp truyền thống, được sử dụng nhiều trong dân gian và cần được nghiên cứu thêm. Do đó, người bệnh cần lưu ý và tránh tự ý sử dụng nếu không có chỉ định từ bác sĩ.
Lưu ý khi sử dụng thuốc có nguồn gốc thảo dược trong điều trị tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt
Lưu ý sự khác biệt giữa thực phẩm chức năng và thuốc
Thực tế, hiện nay nhiều người bệnh vẫn chưa phân biệt được thực phẩm chức năng và thuốc, nhất là với các thuốc có nguồn gốc từ thảo dược. Do đó, một số trường hợp bệnh nhân tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt tự ý dùng thực phẩm chức năng có chiết xuất từ thảo dược mà không qua thăm khám và cho rằng những thực phẩm chức năng này có tác dụng giống như việc dùng thuốc, đồng thời cũng có thể giúp hỗ trợ điều trị bệnh.
Tuy nhiên, thực phẩm chức năng và thuốc hoàn toàn khác nhau. Thuốc sẽ chứa dược chất có công dụng điều trị, giảm thiểu các triệu chứng bệnh và cải thiện tình trạng bệnh, trong khi thực phẩm chức năng chỉ được Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) quy định là “thực phẩm”. Điều này có nghĩa là chúng chưa được nghiên cứu nghiêm ngặt về chất lượng, độ hiệu quả hay tính an toàn cũng như được quản lý chặt chẽ như thuốc. Do đó, thực phẩm chức năng chỉ giúp hỗ trợ dinh dưỡng, giảm nguy cơ mắc bệnh chứ không được xem là thuốc và không thể thay thế thuốc chữa bệnh [5], [10].
Do đó, tốt nhất khi thấy có các biểu hiện nghi ngờ mắc phì đại tuyến tiền liệt như tiểu đêm, tiểu nhiều lần, tiểu gấp…, người bệnh nên nghĩ ngay đến việc đi thăm khám và uống thuốc theo chỉ định của bác sĩ hơn là trông chờ vào thực phẩm chức năng. Nếu có sử dụng, cũng nên tham khảo ý kiến của bác sĩ vì nếu tự ý sử dụng, thực phẩm chức năng có thể gây ra một số tương tác khi kết hợp với các loại thuốc kê đơn, phương pháp điều trị hoặc xét nghiệm khác [5], [10].
Những nguyên tắc đảm bảo dùng thuốc an toàn và hiệu quả
Để đảm bảo việc điều trị nội khoa an toàn và hiệu quả, người bệnh tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt nên hỏi ý kiến chuyên gia trước khi sử dụng bất cứ một loại thuốc nào để đảm bảo được tư vấn đầy đủ về lợi ích, rủi ro cũng như tác dụng phụ. Điều này đặc biệt quan trọng đối với người bệnh cao tuổi mắc nhiều bệnh đi kèm như tim mạch, đái tháo đường, tăng huyết áp hay suy thận [1], [11].
Bên cạnh đó, khi dùng thuốc, người bệnh cũng cần trao đổi với bác sĩ về những mong muốn hoặc những tác dụng phụ có nguy cơ gặp phải khi dùng thuốc, chẳng hạn như các vấn đề liên quan đến tình dục. Dựa trên những điều người bệnh chia sẻ, bác sĩ có thể cân nhắc lựa chọn các loại thuốc phù hợp, ít tác dụng phụ nhằm giúp tăng tính dung nạp của thuốc cũng như giúp bệnh nhân kiên trì với phác đồ điều trị tốt hơn [12], [13].
Chẳng hạn, các loại thuốc có nguồn từ thảo dược có thể là một trong những giải pháp giúp giảm thiểu các tác dụng phụ liên quan đến tình dục được bác sĩ chỉ định. Bởi chiết xuất n-hexane Serenoa repens từ cây cọ lùn được chứng minh lâm sàng không chỉ giúp giảm đáng kể các triệu chứng loạn xuất tinh, rối loạn chức năng tình dục, giảm ham muốn tình dục so với alpha-blocker và 5-alpha reductase mà còn không gây ảnh hưởng đến chất lượng cương cứng, đạt cực khoái và xuất tinh ở nam giới [7].
Ngoài ra, trong quá trình sử dụng thuốc, người bệnh cũng cần lưu ý tuân thủ điều trị theo đúng hướng dẫn. Đồng thời, kết hợp với việc thay đổi lối sống. Điều này sẽ giúp việc điều trị đảm bảo hiệu quả, ổn định và lâu dài [6].